Türkiye’de yargı teşkilatı Vikipedi

Cumhurbaşkanın yokluğunda, yardımcısı bunların Cumhurbaşkana vekalet edebilir. Cumhurbaşkanı ölür veya görevini yapamazsa, cumhurbaşkanı yardımcısı, bir sonraki Cumhurbaşkanı seçilene kadar Cumhurbaşkanı yetkilerini kullanır. Türkiye Cumhurbaşkanı beş yılda bir halk tarafından seçilir. Maddesine göre cumhurbaşkanının yardımcılarını ve bakanları atar ve görevden alır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların Parlamento önünde yemin etmesi gerekmektedir. Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında mahkemelerde bu konularla ilgili yoğun iş yükü bulunduğunu ve yüksek yargıda üye sayısının artırılması düzenlemesinin bir tercihten değil, zorunluluktan dolayı yapıldığını söylemişti. Ancak daha sonra kararname ile, hali hazırda Anayasanın mevcut maddesine aykırı bir şekilde müsteşar yerine bakan yardımcısının HSK’nın tabii üyesi olacağı belirlendi. Ancak Anayasa değişikliği ile HSK üye sayısı 13’e düşürüldü ve üyelerinin 6’sının atama yetkisi Cumhurbaşkanı’na verildi. Kanunların, içtüzüğün ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla AYM’ye iptal davası açabilme hakkı ise Cumhurbaşkanına, TBMM’de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az beşte birine ait. Yasama organı; asli görevi yürütmeyi denetlemek olan, anayasaların verdiği yetki ile kurulan ve yasalar geçirme, değiştirme ve yürürlükten kaldırma gücü olan bir tür katılımcı meclistir. DW Türkçe’ye bilgi veren Adalet Bakanlığı yetkilileri ise iddiaları reddediyor.

Ayrıca AYM, olağan dönemde çıkarılan bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin tamamını ya da bir hükmünü iptal ederse, kanun koyucu gibi hareket ederek, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemeyecek. Yürütme, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından hazırlanan yasaların yürürlüğe konması demektir. Anayasaya göre bu yetki yalnızca, Cumhurbaşkanı ile yardımcılarının başında bulunduğu Bakanlar Kuruluna aittir. Bağımsız mahkemeler ise yasaların işleyişinden sorumludur. Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar Kurulu, Devlet Başkanı ya da Başkomutan yürütme organının temsilcileridir. Eski AİHM yargıçlarından Rıza Türmen “Kavala’yı serbest bırakmamak için yeni suç icat edilmesi, keyfilik ve hukuksuzluğun somut örneği. Demirtaş davası da böyle.  Bu davalar, Türkiye’deki hukuksuzluğu açıkça anlatıyor” diyor. Cihaner “Cumhurbaşkanı bir işaret çakıyor; Kavala’nın ya da Demirtaş’ın serbest kalamayacağını öngörüyor. Anayasa Mahkemesi dahil tüm yargı organları Erdoğan’ın işaretine göre hizalanıyor. Erdoğan bugün Türkiye’de süper temyiz makamı konumunda” çıkışında bulunuyor.

Referandum sonrasında belirlenen yeni HSK üyeleri tarafından, ilk altı ay içinde yeni Yargıtay üyelerinin seçileceği kararlaştırıldı. Yargıtay’da biriken dosyaların sonuçlandırılması için sürekli görev yapacak 100 yeni üye atanması kararlaştırıldı. 2016 yılında istinaf mahkemelerinin faaliyete alınması nedeniyle Yargıtay ve Danıştay’ın daire ve üye sayıları azaltılmıştı. HSK’nın üyelerinin belirlenmesindeki bu değişimler sadece HSK’yı değil, Danıştay ve Yargıtay’ın üye seçimini de doğrudan etkiliyor. Barolar birliğinin, yüksek yargıya üye seçiminde en ideal yöntemin ‘yargı üyeleri arasından seçim’ olacağını açıklayan bir raporu bulunuyor. Anayasa değişikliğinde Adalet Bakanlığı müsteşarının HSK’nın tabii üyesi olması ifadesi aynen korundu. Söz konusu maddedeki değişimle, HSK’nın 7 üyesinin TBMM tarafından belirleneceği değişikliği getirilmişti. HSK Başkanı olan Adalet Bakanı ve tabii üyesi Adalet Bakanlığı Müsteşarı da sayıldığında 22 üyeli HSK’da Cumhurbaşkanı’nın etkisi 6 üye ile sınırlıydı. Bunun dışında AYM’nin yapısında herhangi bir değişiklik yapılmadı. Cumhurbaşkanlığı sisteminde AYM’nin 3 üyesi Meclis tarafından, 12 üyesi ise Cumhurbaşkanı tarafından atanıyor. Maddesine göre Yüce Divan sıfatını kullanan AYM, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı yardımcılarını yargılayabilecek ve Cumhurbaşkanı yardımcılarının dokunulmazlıkları konusunda karar mercii olacak.

Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. İnternet kumar hizmetleri sunmasına izin verilen tek Türk kuruluşu olan devlete ait spor bahis şirketi IDDAA dışında, Türkiye’de çevrimiçi kumar şu anda yasaklanmıştır. Türkiye’de çevrimiçi kumar oynamayı yasaklayan yasa 2007’de kabul edildi ve son zamanlarda Türkiye de oyuncuların yabancı internet kumar sitelerini kullanmasını engellemek için önlemler alınıyor. Danıştay’ın FETÖ’den ihraç edilen yargı mensuplarından bazıları ile ilgili verdiği tartışmaları kararlar da bazı hususların daha kesin bir şekilde ortaya konulmasının şart olduğuna işaret ediyor. Yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddialarının, doğrudan Anayasa Mahkemesi yerine Adalet Bakanlığı’nda kurulacak tazminat komisyonu tarafından karara bağlanması öngörülüyor. Hep birlikte 28 Şubat döneminde yargı desteğiyle postmodern darbe yapıldığına da Aralık’ta ve 15 Temmuz’da yine yargı desteğiyle yine darbe teşebbüsünde bulunulduğuna şahit olmadık mı? Merdivenaltı bir anlayışla yürüyen sistem vardı. Şimdi artık 4 4’lük fiziki imkanlarla hizmet veren bir yapı var. Terör örgütlerinin güvenlik güçlerimizle birlikte yargı mensuplarımızı da hedef aldığı dönemler yaşadık.Büyük ve güçlü Türkiye’nin inşası yolunda onurlu duruşumuz miras bırakacağımız bir iftihar beratı.

Prof. Ergun Özbudun, yargıda ne olduğunu anlamak için Hakimler ve Savcılar Kurulu’na (HSK) dikkatle bakılmasını istiyor. Eski cumhuriyet savcılarından İlhan Cihaner, iş insanı Osman Kavala ve HDP eski Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş’ın davalarını örnek veriyor. Atamalar Millî Savunma Bakanı tarafından yapılmaktadır. Türkiye’de 31 ilde idare mahkemesi bulunmaktadır. Türkiye, kumarhaneleri 1998’de yasakladı ve 2006’da devlet dışı çevrimiçi kumarları yasakladı. Bununla birlikte, devlet piyangosu (Milli Piyango) ve https://www.polkton.org/ hizmetleri mevcuttur.

Yeni sistemde Cumhurbaşkanı’nın partili olmasıyla, TBMM’de etki sahibi olabileceği öngörülüyor. Bu yönüyle yeni yapının, yüksek yargının tarafsız ve bağımsız olmasını zorlaştırdığı ifade ediliyor. Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Bakanlar devletin üst yönetimini oluşturmaktadırlar. Bunlar tarafından bizzat veya yürütme içerisinde yer alan ve bağlı özel denetim kuruluşları aracılığıyla, bakanlıklar ve diğer kamu kuruluşlarının denetlenmesi “üst denefim” ola- rak adlandırılmaktadır. Yani diğer yargı kollarının görevine girmeyen davalara adli yargıda bakılır. Bu nedenle adli yargı, kapsamı en geniş olan yargıdır. Adli yargı mahkemelerinin yüksek yargı organı Yargıtay’dır.

• 16 Nisan Anayasa değişikliği referandumu sonrasında, hemen yürürlüğe girecek üç madde arasında HSK’nın yapısındaki değişimleri içeren madde de bulunuyordu.
• Siyasi Partilerin kapatılması, Cumhuriyet Başsavcılığının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından kesin olarak karara bağlanır (Madde 69).
• Ayrıca AYM, olağan dönemde çıkarılan bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin tamamını ya da bir hükmünü iptal ederse, kanun koyucu gibi hareket ederek, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemeyecek.

Öte yandan üyelerinin belirlenmesindeki değişen şartlar da benzer yorumlara neden oluyor. Özellikle HSK’nın yapısındaki değişiklikler, yargıyı yürütmeye tabii kılan bir bürokratik organa dönüşeceği yorumlarını da beraberinde getiriyor. Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu isminden ‘Yüksek’ ifadesinin çıkmış olması Türkiye Barolar Birliği tarafından ‘Anayasa değişikliğinin siyasi arka planını ortaya koymakla’ eleştiriliyor. Nitekim 16 Mayıs 2017 tarihinde, TBMM 7 yeni HSK üyesi için oylama yaptı. Genel kurulda yapılan oylama öncesinde üye belirlenmesi için kurulan karma komisyonda gerginlik yaşandı, CHP ve HDP’li üyeler komisyonu terk etti. AYM OHAL döneminde çıkarılan Anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından inceleyip denetleyecek. Ancak olağanüstü hallerde ve savaş̧ hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri hakkında Anayasaya aykırılığı iddiasıyla AYM’de dava açılamayacak. Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir.

Kavala hakkındaki beraat kararı sonrası 15 Temmuz 2016’daki darbe girişimi kapsamındaki soruşturmada yeniden tutuklama kararı çıkarıldı. Kavala’nın hak ihlaline uğradığına ilişkin bir Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararı bulunuyor. Ancak bu kez de casuslukla suçlanan Kavala AİHM kararına rağmen serbest bırakılmadı. Çünkü cumhurbaşkanının atadığı 12 üyenin sekizi Danıştay, Yargıtay ve Yüksek Öğrenim Kurumu’nın (YÖK) belirlediği adaylar arasından seçilirken, dördü doğrudan cumhurbaşkanınca atanıyor. YÖK’ün üyelerinin de cumhurbaşkanı tarafından atandığına dikkat çeken hukukçular, “Cumhurbaşkanı YÖK üyelerini belirliyor. O üyeler de AYM’ye üye belirliyor. YÖK üyelerinin bağımsız olması mümkün mü” sorusunu yöneltiyor. Temel görevi, birinci derece idare mahkemelerinin verdikleri kararlara karşı yapılacak istinaf başvurularını inceleyip karara bağlamaktır. Kural olarak devletin merkezi idare teşkilatının ve yerinden yönetim kuruluşlarının idari eylem ve işlemlerinden doğan davaların görüldüğü yargı koludur. Yasama organı tarafından oluşturulan yasaların yürütme organı tarafından doğru uygulanıp uygulanmadığını yargı organı denetler. Yargı organının terim olarak karşılığı mahkemelerdir. Adli yargı mahkemeleri kendi içinde hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri olmak üzere ikiye ayrılır. Adli yargı mahkemelerinin temyiz mahkemesi Yargıtaydır. Diplomatik ve konsüler temsilcilerin yargı bağışıklığı, DİHVS ve KİHVS kapsamında düzenlenmektedir.

Parlamenter sistem ve yarı başkanlık sisteminde cumhurbaşkanı; devletin sembolik önderi. Parlamenter sistem ve yarı başkanlık sisteminde başbakan; devletin işlevini yerine getirir, kamu yönetiminin başındadır ve yasaları, anayasa çerçevesinde uygular. Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Parlamenter sistemde yürütme gücü, yasama gücü tarafından seçilir ve ona karşı sorumludur. Bir yanda “devlet başkanı” (Cumhurbaşkanı), diğer yanda ise hükümet vardır. Cumhurbaşkanı yasama organına karşı sorumsuzdur ve bu nedenle de yetkileri çok sınırlıdır. Anayasa’da öngörülen Yüksek Mahkemelerden biri olan Danıştay, Anayasa’nın 155. Maddesine göre, yönetimin yargı yoluyla denetlenmesinde etkin ve önemli görev yapan bir yargı kuruluşu olmanın yanı sıra, yürütme organına yardımcı bir inceleme, danışma ve karar organıdır. Ancak, olağanüstü hâllerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesine dava açılamaz (Madde 148).

Öte yandan, yabancı devlet aleyhinde ilamsız icra yolunun takip edilemeyeceği yönünde İİK m. Ceza davalarının ve kişiler arasında çıkan hukuki uyuşmazlıkların çözümlendiği yargı koludur. Adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii Yargıtay’dır. Adli Yargı kendi içinde medeni yargı ve ceza yargısı olmak üzere ikiye ayrılır. Cumhurbaşkanı, kabineyi yönlendirmekten ve siyasi yönüne karar vermekten sorumludur. Yetki devri ilkesine göre, bakanlar, Cumhurbaşkanının siyasi yönergeleri ile belirlenen sınırlar içinde görevlerini bağımsız olarak yerine getirmekte serbesttirler. Meclis, cumhurbaşkanından bir bakanı görevden almasını veya yeni bir bakan atamasını isteyebilir. Cumhurbaşkanı ayrıca bir bakanlığı kendisi de yönetebilir.